Bệnh tiểu đường là gì – Nguyên nhân, biến chứng của bệnh tiểu đường

Đái tháo đường (hay bệnh tiểu đường) là một nhóm bệnh nội khoa do rối loạn chuyển hóa insulin trong cơ thể khiến lượng đường trong máu tăng cao. Ước tính đến năm 2030, hơn 500 triệu người trên toàn thế giới sẽ chung sống với bệnh tiểu đường, chiếm 80% gánh nặng bệnh tật ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Bệnh tiểu đường, đặc biệt là bệnh tiểu đường tuýp 2 có các biến chứng là nguyên nhân hàng đầu gây tình trạng mù lòa, chạy thận nhân tạo và cắt cụt chi ở các bệnh nhân trên toàn thế giới. Đồng thời, các biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ do đái tháo đường cũng là nguyên nhân chính dẫn đến tử vong.

Định nghĩa bệnh tiểu đường

Đái tháo đường là gì?

Đái tháo đường, y học gọi là bệnh tiểu đường là một bệnh rối loạn quá trình chuyển hóa mãn tính rất phổ biến. Khi bạn bị mắc bệnh tiểu đường sẽ làm cơ thể mất khả năng sử dụng hoặc sản xuất hormone insulin bình thường.

Bị tiểu đường đồng nghĩa với việc là lượng đường trong máu của bạn quá cao vì nhiều lý do và tình trạng này có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng trong cơ thể, bao gồm ảnh hưởng đến mắt, thận, dây thần kinh trung ương và tim mạch.

Phân loại

Bạn mắc loại bệnh tiểu đường (tiểu đường) nào?

Hiện nay tiểu đường được phân chia thành ba loại bệnh tiểu đường chính đó là bệnh tiểu đường loại 1, bệnh tiểu đường loại 2 và bệnh tiểu đường thai kỳ.

Bệnh tiểu đường tuýp 1 (đái tháo đường loại 1)

Bệnh tiểu đường tuýp 1 là một bệnh tự miễn tức là trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công các tế bào của tuyến tụy là chính chứ ít các yếu tố bên ngoài. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt insulin trong cơ thể và tăng lượng đường trong máu.

Nếu bạn mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 thì các triệu chứng sẽ xuất hiện rất sớm và ở độ tuổi tương đối trẻ, thường là ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên.

Nguyên nhân chính xác của bệnh tiểu đường loại 1 vẫn chưa được xác định, nhưng các bác sĩ tin rằng bệnh tiểu đường tuýp 1 có thể đến từ sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường gây ra. Tuy nhiên, bạn có thể có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 cao hơn so với người bình thường nếu có một trong các dấu hiệu sau:

• Mẹ hoặc anh chị em trong gia đình đã bị mắc bệnh tiểu đường tuýp 1.

• Từng tiếp xúc với một số loại virus gây bệnh hoặc dịch bệnh.

• Kháng thể tiểu đường có tồn tại sẵn trong cơ thể.

• Thiếu vitamin D, uống sữa sớm hoặc sữa bò và ngũ cốc trước 4 tháng. Mặc dù việc này không trực tiếp gây ra bệnh tiểu đường loại 1 nhưng hành động đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

• Các quốc gia như Phần Lan và Thụy Điển được phát hiện có tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường loại 1 tương đối cao so với các quốc gia khác.

Bệnh tiểu đường tuýp 2 (đái tháo đường loại 2) 

Đái tháo đường tuýp 2 hay còn gọi là tiểu đường không phụ thuộc insulin (NIDDM) là dạng đái tháo đường phổ biến nhất chiếm 90-95% tổng số bệnh nhân đái tháo đường. Bệnh thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành và trung niên nhưng do tỷ lệ béo phì ngày càng tăng, dẫn đến có nhiều trường hợp được xác định sớm ở độ tuổi thanh thiếu niên và thanh niên. Bạn có thể mắc bệnh tiểu đường loại 2 và không biết điều đó.

Với bệnh tiểu đường tuýp 2, các tế bào trong cơ thể của bạn trở nên đề kháng với insulin và từ đó tuyến tụy không sản xuất đủ insulin để vượt qua đề kháng này. Thay vì đi vào các tế bào để lấy năng lượng thì lượng đường  này sẽ tích tụ trong máu của bạn.

Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được biết, nhưng các bác sĩ tin rằng các yếu tố di truyền và môi trường đóng một vai trò trong sự phát triển của bệnh tiểu đường loại 2. Thừa cân và béo phì là một yếu tố nguy cơ chính đối với bệnh tiểu đường loại 2 nhưng không phải tất cả những người mắc bệnh tiểu đường loại 2 đều thừa cân hay béo phì.

Các loại khác

Tiểu đường thai kỳ là việc người mẹ mang thai bị tiểu đường và thường chỉ xảy ra khi phụ nữ mang thai. Tuy nhiên nếu không được điều trị kịp thời thì bệnh có thể gây ra nhiều vấn đề cho cả mẹ và bé sau này. Một tin vui là bệnh tiểu đường thai kỳ thường biến mất sau khi người mẹ sinh em bé.

Các loại bệnh tiểu đường khác thường ít phổ biến hơn và có thể do một số nguyên nhân như hội chứng di truyền, phẫu thuật, thuốc men, suy dinh dưỡng, nhiễm trùng hoặc các tình trạng y tế khác gây ra.

Bệnh đái tháo nhạt là một chứng rối loạn khác do thận mất khả năng trữ nước tuy nhiên tình trạng này rất hiếm và hoàn toàn có thể điều trị được.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh lý tiểu đường

Nguyên nhân của bệnh tiểu đường loại 1, loại 2 và thai kỳ

Để hiểu tại sao bạn bị bệnh, trước tiên bạn phải hiểu cơ thể bạn chuyển hóa glucose như thế nào.

Sự trao đổi đường glucozo

Glucose là một chất thiết yếu trong cơ thể con người, nó là nguồn cung cấp năng lượng cho các tế bào và mô cơ, đặc biệt là não. Glucose được tìm thấy trong thực phẩm bạn ăn hàng ngày tiếp nạp váo cơ thể và được lưu trữ trong gan (tạo thành glycogen).

Nếu chán ăn khiến lượng đường trong máu giảm quá thấp, gan sẽ phân hủy các phân tử glycogen thành glucose và cân bằng lại lượng đường trong máu. Máu hấp thụ glucose và vận chuyển nó đến các tế bào của cơ thể.

Tuy nhiên, các tế bào này không thể sử dụng trực tiếp “nguyên liệu” này mà phải nhờ đến hormone insulin (do tuyến tụy tiết ra) để biến đổi và sử dụng. Sự hiện diện của insulin cho phép glucose đi vào tế bào, làm giảm lượng đường trong máu và cũng từ đó khi lượng đường trong máu của bạn giảm xuống, tuyến tụy cũng giảm sản xuất insulin lại.

Bất kỳ sự bất thường nào trong quá trình chuyển hóa này đều ngăn cản quá trình glucose đi vào tế bào và cung cấp năng lượng. Hệ quả là đường vẫn còn trong máu gây ra sự mất cân bằng tích tụ theo thời gian và dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao đáng kể, quá trình đó được gọi là tăng đường huyết.

Nguyên nhân của bệnh tiểu đường tuýp 1 là gì?

Nguyên nhân chính xác của bệnh tiểu đường loại 1 vẫn chưa thể khẳng định được. Theo các chuyên gia, bệnh tiểu đường có thể do hệ thống miễn dịch tấn công và phá hủy các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy. Điều này khiến bạn có ít hoặc không có insulin và ngay tại thời điểm này thì đường tích tụ trong máu thay vì đi vào tế bào từ đó gây ra bệnh tiểu đường.

Bệnh tiểu đường loại 1 được cho là có khuynh hướng do di truyền và tác động từ các yếu tố môi trường gây ra, mặc dù các yếu tố chính xác gây ra bệnh vẫn chưa được khẳng định.

Nguyên nhân của bệnh tiểu đường loại 2 và tình trạng tiền tiểu đường

Ở những người bị tiền tiểu đường và tiểu đường loại 2, các tế bào trở nên đề kháng với tác dụng của insulin và tuyến tụy không thể sản xuất đủ insulin để vượt qua sự đề kháng này. Tại thời điểm này, đường không thể đến các tế bào của cơ thể và thay vào đó, chúng sẽ tích tụ trong máu.

Nguyên nhân của bệnh vẫn chưa thể được khẳng định chắc chắn mặc dù nhiều người tin rằng các yếu tố di truyền và môi trường đóng một vai trò trong sự khởi phát của bệnh tiểu đường loại 2. Việc thừa cân có liên quan chặt chẽ với sự khởi đầu của bệnh tiểu đường loại 2 nhưng không phải ai mắc bệnh tiểu đường loại 2 đều sẽ bị tình trạng thừa cân.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng bị tiểu đường thai kỳ

Khi mang thai, nhau thai sản xuất hormone để hỗ trợ thai kỳ của bạn và không may rằng những hormone này lại làm cho các tế bào kháng insulin hơn.

Thông thường, tuyến tụy sản xuất đủ insulin để vượt qua sự đề kháng này nhưng khi mang thai đôi khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin. Và khi điều này xảy ra sẽ dẫn đến giảm lượng đường lớn trong máu được chuyển đến các tế bào và dẫn đến tăng lượng tích tụ trong máu từ đó dẫn đến tiểu đường thai kỳ.

Triệu chứng bệnh tiểu đường

Các triệu chứng của bệnh tiểu đường có thể bao gồm:

• Khát nước tột độ hay còn gọi là khát nước;

• Đi tiểu nhiều, đôi khi kéo dài hàng giờ, còn được gọi là đa niệu;

• Giảm cân không rõ nguyên nhân;

• Cảm thấy kiệt sức.

Bạn có thể có hoặc không có các triệu chứng khác của bệnh tiểu đường không điển hình chẳng hạn như:

• Buồn nôn hoặc nôn mửa;

• Mờ mắt;

• Nhiễm trùng âm đạo thường hay gặp ở phụ nữ;

• Nhiễm nấm men hoặc nấm candida ở cả nam và nữ;

• Khô miệng;

• Vết thương hoặc vết cắt chậm lành;

• Ngứa da đặc biệt là ở vùng bẹn hoặc âm đạo.

Khi nào bạn nên đi khám bác sĩ?

Nếu bạn nhận thấy bất kỳ triệu chứng bệnh tiểu đường nào ở trên, bạn nên đến bệnh viện để kiểm tra hoặc gặp bác sĩ.

Ngoài ra, bạn nên gọi 911 ngay lập tức nếu bạn:

• buồn nôn và cảm giác yếu ở tứ chi;

• Thường xuyên khát nước hoặc đi tiểu kèm theo đau bụng;

• Thở nhanh hơn.

Biến chứng tiểu đường

Biến chứng tiểu đường thường phát triển dần dần và rất khó phát hiện. Khi mắc bệnh tiểu đường thời gian càng lâu và khả năng kiểm soát lượng đường trong máu càng kém thì nguy cơ biến chứng càng cao. Cuối cùng, các biến chứng của bệnh tiểu đường có thể không chữa được hoặc thậm chí gây tử vong.

Các biến chứng của bệnh tiểu đường có thể xảy ra bao gồm:

• Bệnh tim: Khi bị tiểu đường sẽ dấn đến việc tăng đáng kể nguy cơ mắc các vấn đề về tim khác bao gồm bệnh tim mạch vành với đau ngực (đau thắt ngực), đau tim, đột quỵ và hẹp động mạch (xơ vữa động mạch). Nếu bạn bị tiểu đường thì bạn có nhiều khả năng bị đau tim hoặc đột quỵ hơn.

• Tổn thương hệ thần kinh (bệnh thần kinh): Lượng đường dư thừa có thể làm hỏng thành mạch máu nhỏ (mao mạch) cung cấp dây thần kinh, đặc biệt là ở chân. Các tổn thương này gây ngứa, tê, nóng rát hoặc đau, thường bắt đầu từ đầu ngón chân hoặc ngón tay và lan dần lên. Nếu không được điều trị kịp thời thì bộ phận bị ảnh hưởng có thể mất cảm giác hoàn toàn. Tổn thương dây thần kinh liên quan đến hệ tiêu hóa có thể dẫn đến các vấn đề như buồn nôn, nôn, tiêu chảy hoặc táo bón. Ở nam giới các rối loạn này có thể gây rối loạn cương dương và suy giảm khả năng tình dục.

• Tổn thương thận (bệnh thận): Thận là bộ phận chứa hàng triệu nhóm mạch máu nhỏ (tiểu cầu) giúp lọc các chất thải ra khỏi máu. Bệnh tiểu đường có thể làm hỏng hệ thống lọc chất thải này và gây tổn thương thận nghiêm trọng, từ đó có thể dẫn đến suy thận hoặc bệnh thận giai đoạn cuối không hồi phục cần lọc máu hoặc ghép thận.

• Tổn thương mắt (bệnh võng mạc). Bệnh tiểu đường có thể làm hỏng các mạch máu ở võng mạc (bệnh võng mạc tiểu đường), có thể dẫn đến mù lòa. Bệnh tiểu đường cũng làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về thị lực nghiêm trọng khác, chẳng hạn như đục thủy tinh thể và tăng nhãn áp.

• Chân đau. Tổn thương thần kinh ở bàn chân hoặc tuần hoàn kém ở chân làm tăng nguy cơ biến chứng ở chân. Nếu không được điều trị, vết cắt và vết phồng rộp có thể trở thành nhiễm trùng nghiêm trọng thường không lành và có thể phải cắt cụt chi.

• Căn bệnh ngoài da: bệnh tiểu đường có thể khiến người bệnh dễ gặp phải các vấn đề về da bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn và nấm.

• Điếc: các vấn đề về thính giác gặp phải sẽ phổ biến hơn ở những người mắc bệnh tiểu đường.

• Bệnh Alzheimer: Người bệnh tiểu đường loại 2 có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer sau này và nếu việc kiểm soát lượng đường trong máu của bạn càng kém thì nguy cơ mắc các biến chứng tiểu đường càng cao.

Biến chứng của bệnh tiểu đường thai kỳ

Hầu hết phụ nữ mang thai khi mắc bệnh tiểu đường thai kỳ đều sinh con khỏe mạnh. Tuy nhiên nếu lượng đường trong máu không được điều trị hoặc không được kiểm soát thì có thể gây ra vấn đề cho mẹ và em bé.

Các biến chứng của bệnh tiểu đường thai kỳ ở trẻ em bao gồm:

• Thai nhi phát triển vượt quá tuổi của nó. Lượng đường dư thừa trong cơ thể mẹ sẽ đi qua nhau thai khiến tuyến tụy của em bé sản xuất nhiều insulin hơn. Điều này có thể khiến thai nhi phát triển lớn hơn theo tuổi tác, cần phải sinh mổ.

• Hạ đường huyết. Đôi khi em bé có lượng đường trong máu thấp (hạ đường huyết) ngay sau khi sinh vì cơ thể sản xuất lượng insulin cao. Tuy nhiên, miễn là em bé được bú sữa mẹ và em bé được cung cấp glucose, lượng đường trong máu của em bé sẽ vẫn ở mức bình thường.

• Sẽ phát triển bệnh tiểu đường loại 2 trong tương lai nếu trẻ sơ sinh có nguy cơ mắc bệnh béo phì và tiểu đường loại 2 cao hơn khi lớn lên.

• Chết lưu thai: Bệnh tiểu đường thai kỳ nếu không được phát hiện và điều trị có thể khiến em bé chết trước hoặc ngay sau khi sinh.

Các biến chứng của bệnh tiểu đường ở mẹ bao gồm:

• Tiền sản giật: Tình trạng này được đặc trưng bởi huyết áp cao và protein dư thừa trong nước tiểu ở cơ thể mẹ bầu và sưng ở chân. Tiền sản giật có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng thậm chí đe dọa tính mạng cho cả mẹ và bé nếu không phát hiện sớm.

• Dễ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ trong lần mang thai tiếp theo. Một khi bạn bị tiểu đường thai kỳ trong một lần mang thai, bạn sẽ có nhiều khả năng mắc bệnh này trong lần mang thai tiếp theo. Bạn cũng có nhiều khả năng mắc bệnh tiểu đường—thường là bệnh tiểu đường loại 2—khi bạn già đi.

Điều trị bệnh tiểu đường

Cách điều trị bệnh tiểu đường

• Với bệnh tiểu đường loại 1 và loại 2 bạn đều cần một chế độ ăn uống đặc biệt để kiểm soát lượng đường trong máu. Và bạn nên ăn nhẹ vào cùng một thời điểm mỗi ngày để có kế hoạch trong lối sống sau khi mắc tiểu đường.

• Bạn nên kiểm tra lượng đường trong máu thường xuyên và định kỳ bằng máy đo đường huyết tại nhà và theo dõi các dấu hiệu cho thấy lượng đường trong máu của bạn biến đổi quá thấp hoặc quá cao. Trường hợp bác sĩ chỉ định tiêm insulin thì bạn có thể tự tiêm ở nhà, thường là 2 hoặc 3 lần một ngày.

• Bác sĩ có thể khuyên bạn nên tập thể dục để giúp kiểm soát lượng đường trong máu.

• Bạn cũng nên kiểm tra bàn chân và mắt thường xuyên để ngăn ngừa các biến chứng do bệnh tiểu đường.

Mặc dù bệnh tiểu đường loại 1 không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng bệnh tiểu đường loại 2 lại có thể được cải thiện bằng cách thay đổi lối sống và vận động giúp giảm thiểu biến chứng.

Bệnh tiểu đường rất dễ chẩn đoán, nhưng có thể khó điều trị. Ước tính chỉ có khoảng 30% người bệnh đái tháo đường đạt được mục tiêu điều trị và kiểm soát đường huyết tốt.

Việc điều trị thường gặp nhiều khó khăn vì hơn 50% trường hợp chữa bệnh thành công phụ thuộc vào chế độ ăn uống của bệnh nhân. Sống chung với bệnh tiểu đường có nghĩa là ăn ít carbohydrate hơn trong suốt quãng đời còn lại của bạn. Chế độ ăn kiêng này thay đổi tùy theo từng bệnh nhân và cần có lời khuyên của bác sĩ.

Vì vậy, trong khi có nhiều loại thuốc điều trị bệnh tiểu đường thì có thêm bí quyết để kiểm soát bệnh thành công và ngăn ngừa biến chứng tiểu đường đó là hoàn toàn phụ thuộc vào sự hiểu biết và tuân thủ điều trị của bạn.

Người bị tiểu đường nên ăn gì? Lối sống cho người tiểu đường

Đối với bệnh nhân tiểu đường, thực phẩm nhiều đường, khó tiêu chính là “kẻ thù số một”. Ăn những thực phẩm này có thể làm cho tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn. Thực phẩm bạn nên hạn chế và không nên dùng bao gồm:

• Đồ ngọt: bánh, kẹo, nước ngọt, kẹo nhân tạo, v.v.

• Tinh bột: thịt gân, bún, miến…

• Thực phẩm giàu chất béo bão hòa và cholesterol: thịt mỡ, nội tạng động vật, lòng đỏ trứng, phô mai, các sản phẩm từ sữa, thực phẩm từ thực vật.

• Sữa

• hoa quả
• Rượu, bia và đồ uống có cồn.

Bệnh tiểu đường nên ăn gì

Những thực phẩm bạn có thể ăn mà không lo ảnh hưởng đến bệnh như:

• Trái cây ít đường như táo, bưởi, ổi, cam, quýt,…

• Thịt nạc, đặc biệt là thịt bò.

• Cá và thịt gà

Về chế độ dinh dưỡng, ngoài việc sử dụng các thành phần tự nhiên và an toàn cho sức khỏe thì người bệnh cũng nên sử dụng thêm các sản phẩm hỗ trợ dành cho người tiểu đường để kiểm soát bệnh.